تحلیل و بررسی محتوا (content analysis)

تحلیل محتوا را تکنیکى پژوهشى براى استنباطِ تکرار پذیر و معتبر از داده ها در مورد متن داده تعریف کرده‌اند که از رویکردى خاص براى تحلیل داده ها برخوردار است. این رویکرد خاص عمدتا ناشى از نحوه تلقى از موضوع تحلیل (محتوا) مى باشد.

 

روش تحلیل محتوا

برنارد برلسون تحلیل محتوا را «روشى براى مطالعه عینى، کمّى و سیستماتیک فرآورده‌هاى ارتباطى (محتواى آشکار پیام) جهت رسیدن به تفسیر» تعریف کرده است.

در این تعریف بر سه واژه «عینیت»، «کمّیت» و «سیستماتیک بودن» تأکید شده است.

 

عینیت اشاره به این دارد که پژوهش بر اساس قواعد ، احکام و روش‌هاى مشخص انجام مى‌گیرد. بنابراین، به منظور اجتناب از سوگیرى نظر محقق در فرآیند تحقیق مى‌بایست تحقیق توسط مجموعه صریح و مشخصى از قواعد هدایت شود. نظامدار و سیستماتیک بودن به این معناست که مطالعه علاوه بر روشمندى، دایره شمول، طرح محتوا و مقوله‌ها بر طبق قواعد کاربردى ثابتى مشخص شده است.

 

باید توجه داشت که دو شرط عینیت و نظامدار بودن، قابلیت تکرار این روش را مى‌رساند .

 

به گونه‌اى که سایر پژوهشگران نیز بتوانند با استفاده از روش‌هاى یکسان و اطلاعات مشابه، به نتایج مشابهى برسند. از آن رو که هدف، تحلیل محتواى پیام ها در قالب عبارت‌هاى عددى و در نتیجه، استفاده از فنون کمّى قابلیت این روش را افزایش مى‌بخشد، و باید داده‌هاى ما به صورت کمّى (درصد و شمارش) تبدیل شود. در غیر این صورت، تحلیل محتوا نیست.

 

مهم‌ترین وجه تمایز در بین این روش با دیگر روش‌ها این است که در تحلیل محتوا ، پژوهشگر ارتباط مستقیم با پیام‌ها دارد و تنها به سراغ محصولات ارتباطى نظیر: روزنامه ها، کتاب ها، گزارش ها، نظر سنجى ها، فیلم ها، سریال ها، نامه ها، خاطرات، عکس ها و سخنرانى ها مى‌رود و با فرستنده پیام و انسان ها به طور مستقیم در ارتباط نیست.

از این رو روش مزبور را روش بدون واکنش، مزاحمت و عکس العمل دانسته اند؛ چون کارى با مردم ندارد.

هدف از تحلیل محتوا

در ابتدا روش تحلیل محتوا تنها در بررسی ویژگى‌هاى پیام به کار مى‌رفت. در این زمینه دو مسئله مطرح است

۱) دلالت : رابطه بین دلیل و مدلول که همان بررسى معنا و مفهوم و جنبه شناختى پیام مى‌باشد .

۲)جنبه زیبا شناختی (بررسی سبک و ساختار پیام)

یکى از مسائلى که امروزه در مورد تحلیل محتوا مطرح مى‌باشد این است که آیا مى‌توان با تحلیل و تجزیه پیام به جز ویژگى هاى خود پیام ، اطلاعاتى را نیز درباره فرستنده، گیرنده، اثر و چرایى آن به دست آورد .

پاسخ این پرسش کم و بیش مثبت است.

 

✔ به طور کلى تحلیل محتوا یکى از اهداف زیر را دنبال مى کند:

•تحلیل ویژگى‌هاى پیام به منظور توصیف آن و پاسخ به پرسش هاى «چه خبرى؟»، «به که؟» و «چگونه؟»؛

•تحلیل پیشینه‌اى پیام به منظور توصیف فرستنده و پاسخ به پرسش‌هاى «که؟» و «چرا؟»؛

•تحلیل پى آمدهاى پیام به منظور شناختن أثر آن روى مخاطب که پاسخ به پرسش«با چه اثرى؟»

 

---